سرویس و نگهداری الکتروموتور نیازمند رعایت قواعد و روش‌های مناسب و متعددی است که برای یادگیری آن‌ها ابتدا بهتر است با تعریف دقیقی از الکتروموتور و انواع آن آشنا شویم.
الکتروموتور چیست؟
ماشینی که انرژی الکتریکی را به حرکت مکانیکی تبدیل کند الکتروموتور نامیده می‌شود. به‌عبارت‌دیگر وقتی یک هادی که حامل جریان الکتریسیته باشد در معرض یک میدان مغناطیسی قرار بگیرد، از سمت میدان مغناطیسی نیرویی به این هادی وارد می‌شود که می‌تواند جریان الکتریسیته را تحت تأثیر قرار دهد.
سیستم اکثر موتورهای الکتریکی دوار است، اما این موتورها می‌توانند به‌صورت خطی نیز ساخته شوند.
الکتروموتورهای خطی از طریق ایجاد میدان الکترومغناطیسی سیار در طول خود، باعث ایجاد نیروی گشتاور گردشی می‌شوند و بیشتر در غالب الکتروموتورهای القایی یا پله‌ای ساخته می‌شوند. اما سایر موتورهای الکتریکی در دسته موتورهای الکتریکی دوار جای می‌گیرند.
الکتروموتورها از قطعات مختلفی تشکیل می‌شوند:
- آهن‌ربا
- محور
- آرمیچر
- زغال هادی
- منبع برق DC
- سوئیچ تغییردهنده جهت برق
انواع الکتروموتور
الکتروموتورها از جنبه مصرف برق به 3 نوع AC و DC و موتورهای خاص تقسیم می‌شوند:
- الکتروموتور جریان مستقیم یا DC
آرمیچری از آهنربای الکتریکی در الکتروموتورهای جریان مستقیم نقش اصلی را ایفا می‌کند.
کموتاتور که سوییچ گردشی است، در هر سیکل دو بار جهت جریان الکتریکی را عوض کرده تا در آرمیچر یک آهنربای الکتریکی ایجاد شود و با آهنربایی که در بیرون قرار دارد همپوشانی کند.
سرعت این الکتروموتور به گشتاور جریان و ولتاژ ورودی بستگی دارد و بر همین اساس در دسته‌های زیر طبقه‌بندی می‌شود:
- Series: که به آن الکتروموتور جریان مستقیم سری هم گفته می‌شود در صنایعی که به گشتاور راه‌اندازی بالا نیاز دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای تولید جرثقیل، بالابر هیدرولیک، آسانسور، پرس ضربه‌ای و … از قابلیت این الکتروموتور بهره می‌برند.
- Shunt: الکتروموتورهای جریان مستقیم شانت یا موازی گشتاور حرکتی حداکثری دارد و سیم‌پیچ تحریک‌کننده موازی با مدار آرمیچر قرارگرفته است. به همین دلیل ولتاژ منبع تغذیه به دو سر مدار تحریک و آرمیچر می‌رسد. برای راه‌اندازی الکتروموتورهای شانت نباید از بار سنگین استفاده کرد زیرا باعث افزایش جریان آرمیچر شده و به موتور آسیب می‌رساند. هواکش‌های صنعتی و دمنده‌ها با استفاده از این سیستم تولید می‌شوند.
- Compound: الکتروموتورهای جریان مستقیم مرکب از هر دو نوع سیم‌پیچ تحریک شانت و سیم‌پیچ تحریک سری تشکیل‌شده است. به همین دلیل به آن‌ها (سری-موازی) هم میگویند.
خود الکتروموتورهای کمپوند به دو نوع کمپوند اضافی و کمپوند نقصانی دسته‌بندی می‌شوند.
در اولی از سیم‌پیچ تحریک سری استفاده‌شده اما با برداشتن بار از بالا رفتن دور و غیرقابل مهار شدن آن جلوگیری می‌کند. مانند دستگاه‌های تراش
اما در مواردی که به‌سرعت ثابت و بارهای کمتر از بار نامی نیاز باشد از موتورهای نقصانی استفاده می‌گردد. موتورهای مورداستفاده در آزمایشگاه‌ها که به دور ثابت نیاز دارند از این نوع هستند.
- الکتروموتورهای جریان متناوب یا AC
عمومی‌ترین الکتروموتورهایی که در برق خانگی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد از نوع متناوب هستند. از برتری‌های این موتورها می‌توان به قیمت مناسب، طراحی ساده و درعین‌حال با استحکام، اتصال آسان به یک منبع تغذیه و هزینه نگهداری پایین اشاره کرد.
این الکتروموتورها بر اساس کنترل سرعت، گشتاور و انتخاب شرایط مربوط به هر کاربری به دودسته تقسیم می‌شوند:
- Asynchronous: الکتروموتورهای جریان متناوب آسنکرون در دو نوع قفسه سنجابی و روتور سیم‌پیچ توضیح داده می‌شوند.
- آسنکرون AC قفسه سنجابی: روتور استوانه‌ای شکل این موتورها، توسط میله‌هایی از آلومینیوم در شیارهای آهنی و یا میله‌هایی از جنس مس در شیارهای فولادی ساخته می‌شود. شکل میله‌های آلومینیومی گرد و شکل میله‌های مسی مستطیلی هستند.
برای جلوگیری از لرزش و یا قفل شدن در لحظه استارت، میله‌های روتور را مورب طراحی می‌کنند تا میدان‌های روتور با میدان‌های استاتور همپوشانی داشته باشند.
بااینکه برای تغییر دور الکتروموتورهای سنجابی باید از دستگاه AC درایو استفاده کرد اما بازهم این موتورها به دلایل زیر طرفداران خاصی در صنعت پیداکرده‌اند:
- سادگی در طراحی و قیمت تمام‌شده ارزان
- سرعت گردش ثابت در بارهای مختلف
- عدم توقف الکتروموتور در زمان تغییر بار
- داشتن ضریب قدرت بالاتری از الکتروموتورهای سیم‌پیچی شده
- آسنکرون AC روتور سیم‌پیچ: این موتورها برای رفع مشکل موتورهای سنجابی تولید شدند. آسنکرون سنجابی در زمان استارت به جریان زیادی نیاز دارد؛ زیرا میله‌های روتور در حلقه‌ای قرار گرفتند که سبب کوتاه شدن اتصال آن می‌شود که سیستم را مجبور می‌کند برای مغناطیسی شدن در لحظه استارت شار زیادی را به خود جذب کند. این فرآیند باعث بالا رفتن جریان الکتروموتور می‌شود.
با سیم‌پیچی کردن روتور در این الکتروموتور، بجای قرار دادن میله می‌توان فرآیند جریان کشی را به‌دلخواه تنظیم کرد؛ به این صورت که انتهای سیم‌پیچ را به حلقه‌های لغزنده وصل می‌کنند. این حلقه‌های لغزنده توسط جاروبکهایی به بیرون موتور هدایت می‌شود. استارترهایی که سر راه این سیم‌پیچ‌ها قرار داده می‌شوند به‌راحتی می‌توانند مشکل جریان کشی الکتروموتور را حل کنند. از مزایای الکتروموتور سیم‌پیچی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در لحظه استارت حداکثر گشتاور را ایجاد می‌کند.
- پشت سرهم و درحالی‌که سیستم همچنان زیر بار است می‌توان استارت زد.
- خارج از محیط استارتر گرما تولید می‌شود.
- می‌توان جریان استارت را تنظیم کرد.
- Synchronous: روتور و استاتور در این سیستم سیم‌پیچی می‌شوند. بااتصال استاتور به منبع برق، میدان گردانی ایجاد می‌شود که با سرعت سنکرون حرکت می‌کند.
زمانی که جریان DC به روتور وصل شود، روتور با میدان دور استاتور شروع به گردش می‌کند.
این الکتروموتورها هم به‌عنوان الکتروموتور سنکرون و هم به‌عنوان ژنراتور سنکرون کاربرد دارند.
در ساعت‌های الکتریکی که نیازمند دور ثابتی هستند از قابلیت موتورهای سنکرون بهره می‌گیرند.
موارد زیر از مزیت‌های الکتروموتورهای سنکرون هستند:
- مقاومت در مقابل نوسان ولتاژ
- بازدهی بالا
- ضریب قدرت مناسب و قابل تنظیم
- کار کردن با ولتاژ زیاد آن‌هم به‌طور مستقیم
الکتروموتورهای سنکرون معایبی نیز دارند:
- داشتن سرعت ثابت و نداشتن قابلیت تنظیم برای سرعت‌های بالا یا پایین
- بار اضافه را تحمل نمی‌کند.
- به موتور کمکی به‌عنوان وسیله‌ای برای راه‌اندازی اولیه نیاز دارد.
- قیمت بالاتری نسبت به سایر الکتروموتورها دارد.
- الکتروموتورهای القایی AC:
در این الکتروموتور هم استاتور به‌عنوان قسمت ثابت بیرونی و روتور به‌عنوان قسمت چرخان درونی وجود دارند.
در همه الکتروموتورها میدان‌های مغناطیسی مجازی عامل حرکت روتورها هستند اما موتور سه فاز القایی AC به خاطر طبیعت تغذیه گری که درون خود دارد این میدان مغناطیسی را درون استاتور تولید می‌کند.
این درحالی‌که است که موتور القایی تک فاز AC برای تولید میدان مغناطیسی، یک وسیله الکتریکی خارجی نیاز دارد که با استفاده از دو سری آهنربای مغناطیسی این نیاز رفع می‌شود.
قواعد سرویس و نگهداری الکتروموتور
برای اینکه به اهمیت موتورهای الکتریکی که تا اینجا بررسی کردیم پی ببرید باید بگوییم، امروزه در صنایع زیادی ازجمله؛ پمپ‌ها، دمنده‌ها، ابزارآلات و حتی لوازم‌خانگی برقی نیز از آن‌ها استفاده می‌شود.
اگر این موتورهای الکتریکی به‌عنوان قلب تپنده هر سیستمی دچار مشکل شوند، کل مجموعه با بحران روبه‌رو می‌گردد. به همین منظور لازم است از برنامه‌های پیشگیرانه‌ای برای هرگونه آسیب استفاده نمایید. همین‌طور با این برنامه‌ریزی می‌توانید عمر الکتروموتور و تجهیزات وابسته به آن را افزایش دهید.
بنابراین در ادامه قواعد سرویس و نگهداری الکتروموتور را بررسی می‌کنیم:
- 1. روغن‌کاری مستمر: روغن و گریس دو عنصر حیاتی برای ادامه بقای بلبرینگ‌ها هستند. هرچند این روغن‌کاری نیز مانند هر چیز دیگری باید به‌اندازه و متناسب با نیاز سیستم باشد وگرنه گرمای ایجادشده از حرکت بلبرینگ‌ها باعث بالا رفتن دمای الکتروموتور و درنهایت کم شدن عمر قطعات می‌شود.(به ازای هر 250 ساعت کار، وضعیت روغن سیستم باید چک شود.).
- جلوگیری از ارتعاشات بیش‌ازحد: در زمان ارتعاش غیرمعمول الکتروموتور، یاتاقان‌ها شروع به لرزش کرده و باعث خروج روغن و گریس می‌شوند. این فرآیند باعث ایجاد اصطکاک بین قطعات شده و به‌مرور الکتروموتور را فرسوده می‌کند.
- رطوبت: رطوبت باعث زنگ زدن تجهیزات فلزی می‌شود. پس قبل از مونتاژ از ضدزنگ استفاده کنید.
- تلفات: الکتروموتورها می‌توانند 3 دسته تلفات داشته باشند:
- تلفات هسته: برای جلوگیری از آسیب قطعات در اثر گرمای ناشی از هسته می‌توانید از یک عایق نازک استفاده نمایید.
- تلفات روتور: به علت اصطکاک در میله‌های رسانای روتور ایجاد می‌شود.
- تلفات استاتور: برای جلوگیری از آسیبی که جریان واردشده به سیم‌پیچ میزند لازم است از عایق‌های نازک و سیم‌های ضخیم‌تر استفاده کنید.
5.برنامه‌ریزی برای تعمیر، سرویس و نگهداری الکتروموتور: تمام فعالیت‌هایی که روی الکتروموتور انجام می‌دهید را ثبت کنید. به‌این‌ترتیب از هرگونه سرویس اضافی پیشگیری کرده و همین‌طور برای بررسی‌های بعدی نیز زمان مشخصی را تعیین می‌کنید.
قیمت الکتروموتور
الکتروموتورها به‌عنوان بازوی اصلی صنعت هستند.پس لازم است الکتروموتوری تهیه کنید که از همه لحاظ برای شما مناسب باشد و منجر به رضایت شما شود.
برای اینکه الکتروموتوری متناسب با نیاز مجموعه خود تهیه کنید می‌توانید با مشاوران ما در گروه صنعتی پویان تماس گرفته و نقاط ابهام و نیاز خود را مطرح کنید.
بعدازاین مرحله برای بررسی مشخصات و قیمت الکتروموتور موردنیاز خود ،همه محصولات موجود در سایت را بررسی نموده و درنهایت با خریدی مطمئن باعث رشد و گسترش کسب‌وکار خود شوید.